Απόψεις | Ένα ξεκάθαρο μήνυμα για μια ισχυρότερη Ευρώπη

Με τον φλεγματικό τόνο που χαρακτηρίζει τις ομιλίες του, ο Μάριο Ντράγκι παρουσίασε χθες στις Βρυξέλλες την πολυαναμενόμενη έκθεση για την ανταγωνιστικότητα στην Ευρώπη. Όμως παρά τον τόνο της παρουσίασης, η έκθεση είναι μια κραυγή συναγερμού με σαφή στόχο να ταρακουνήσει την ευρωπαϊκή ηγεσία από την παράλυσή της. Το μήνυμα είναι σαφές και δεν αποτελεί έκπληξη. Οι συνθήκες που εξασφάλιζαν την ευημερία στην Ευρώπη δεν υπάρχουν πλέον και χωρίς αλλαγή προοπτικής η Ένωση δεν θα είναι σε θέση να εγγυηθεί στους πολίτες της το επίπεδο ευημερίας που απολάμβαναν μέχρι τώρα.

Η πτώση της Ευρώπης φαίνεται ήδη στους αριθμούς. Το χάσμα με τις ΗΠΑ έχει διευρυνθεί και οι Ευρωπαίοι είναι τώρα 30% φτωχότεροι από τον σύμμαχό τους, κυρίως λόγω της ασθενέστερης αύξησης της παραγωγικότητας. Ως εκ τούτου, η παραγωγικότητα, ως κινητήριος παράγοντας ανταγωνιστικότητας, βρίσκεται στο επίκεντρο της έκθεσης. Ο Ντράγκι αναρωτιέται πώς να υποστηρίξει και να αυξήσει την παραγωγικότητα της ΕΕ σε ένα νέο πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από την όξυνση των γεωπολιτικών εντάσεων, την επιτάχυνση της τεχνολογικής αλλαγής και, κυρίως, τις προκλήσεις της ενεργειακής μετάβασης. Η ευημερία, ένα κοινωνικό μοντέλο χωρίς αποκλεισμούς και η βιώσιμη ανάπτυξη είναι θεμελιώδεις αξίες της Ένωσης, αλλά χωρίς αλλαγή κατεύθυνσης δεν μπορούμε πλέον να τις εγγυηθούμε.
Ως εκ τούτου, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια υπαρξιακή έκτακτη ανάγκη και αυτό είναι το ουσιαστικό μήνυμα, που εκτοξεύτηκε στα τραπέζια της ευρωπαϊκής πολιτικής και θα έλεγα πάνω από όλα στους υπουργούς που συμμετέχουν στο Συμβούλιο, παρά στον Πρόεδρο της Επιτροπής von der Leyen που ανέθεσε η έκθεση και το περιεχόμενο του οποίου Μάλλον δεν την εξέπληξε και τόσο.

Το έγγραφο είναι γεμάτο από συγκεκριμένες και αναλυτικές προτάσεις και βασίζεται σε δύο βασικούς πυλώνες. Το πρώτο είναι το περιεχόμενο μιας στρατηγικής ανταγωνιστικότητας, το “τι”? ο δεύτερος είναι ο τρόπος με τον οποίο θα το κάνουμε πράξη, το «πώς». Στο «τι», ο Ντράγκι υποστηρίζει με αναλύσεις και στοιχεία την αλλαγή στρατηγικής που είχε ήδη αρχίσει να προκύπτει τον τελευταίο καιρό τόσο από ευρωπαϊκά think-tanks όσο και από πολιτική πλευρά. Προτείνονται πολιτικές καινοτομίας που δίνουν προσοχή όχι μόνο στην παραγωγή τεχνολογίας αλλά και στην εμπορευματοποίησή τους, η απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές θεωρείται ευκαιρία για ανάπτυξη και δίνεται έμφαση στην οικονομική ασφάλεια για την υπεράσπιση της βιομηχανικής ικανότητας της Ένωσης. Η καινοτομία και η ανθεκτικότητα – αυτό είναι το μήνυμα – πρέπει επομένως να είναι το κλειδί για τις νέες πολιτικές ανταγωνισμού. Τα δεδομένα και οι προτάσεις της έκθεσης σίγουρα θα εμπνεύσουν το έργο της νέας Επιτροπής, η οποία έχει ήδη αποδεχθεί τις περισσότερες από αυτές τις ιδέες στην επιστολή αποστολής που θα παρουσιαστεί την Τετάρτη από τον Πρόεδρο von der Leyen.

Το «πώς» είναι πιο περίπλοκο. Η έκθεση είναι πολύ σαφής δηλώνοντας ότι τα απαραίτητα εργαλεία πρέπει να υπάρχουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο προκειμένου να αξιοποιηθούν η κλίμακα και γενικά τα πλεονεκτήματα όσον αφορά την αποτελεσματικότητα και το κόστος μιας συνεργατικής προσέγγισης. Επιπλέον, όπως είχε ήδη αναφερθεί στην έκθεση Letta, υποστηρίζεται ότι οι βιομηχανικές πολιτικές που χρειαζόμαστε, εάν δεν εφαρμοστούν και δεν σχεδιαστούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο, θα καταστρέψουν την ενιαία αγορά και θα τιμωρήσουν τις χώρες με λιγότερο δημοσιονομικό χώρο. Για το λόγο αυτό, η Ένωση πρέπει να εξοπλιστεί με επαρκή, ευέλικτη και αποτελεσματική διακυβέρνηση που της επιτρέπει να υπερισχύει των συγκρουόμενων εθνικών συμφερόντων και η οποία απαιτεί βαθιές μεταρρυθμίσεις σε σύγκριση με την υπάρχουσα. Πάνω απ’ όλα όμως, η παραγωγή αυτών των αγαθών πρέπει να χρηματοδοτηθεί τόσο με δημόσιες όσο και με ιδιωτικές επενδύσεις. Και αυτό είναι το μήνυμα της έκθεσης που θα βρει τη μεγαλύτερη αντίσταση. Για την επίτευξη των στόχων, ο Ντράγκι εκτιμά ότι υπάρχει ανάγκη για τουλάχιστον πρόσθετες ετήσιες επενδύσεις 750-800 δισεκατομμυρίων ευρώ, 4,4-4,7% του ΑΕΠ της Ένωσης το 2023. Ο αριθμός αυτός είναι τεράστιος και έρχεται σε αντίθεση με την αναιμία των ιδιωτικών και δημόσιων επενδύσεων της τελευταίας 20ετίας.

Πρέπει να γίνουν πολλά για να διοχετευθούν οι ιδιωτικές αποταμιεύσεις σε παραγωγικές επενδύσεις, αλλά πάνω απ’ όλα -αυτό είναι το μήνυμα- ο αριθμός αυτός μπορεί να επιτευχθεί μόνο με μεγάλη συνεισφορά από τις δημόσιες επενδύσεις. Ως; Η μεταρρύθμιση του κοινού προϋπολογισμού, η εστίαση σε κοινές προτεραιότητες και ο μεγαλύτερος ρόλος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων στη χρηματοδότηση επενδύσεων μεγάλης κλίμακας και υψηλού κινδύνου, αλλά και η αισιοδοξία για αυτόν τον πολύ περίπλοκο φάκελο, δεν θα ήταν αρκετή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, και αυτή είναι η πιο αμφιλεγόμενη πρόταση στην έκθεση, πρέπει να συνεχίσει την πορεία που έχει ακολουθήσει για το πρόγραμμα Next Generation Eu, το Pnrr, που τέθηκε σε εφαρμογή μετά την Covid και να αποφασίσει να εκδώσει κοινό χρέος για τη χρηματοδότηση κοινών προτεραιοτήτων. Εδώ ο Ντράγκι επιμένει σε ένα πολύ σημαντικό σημείο. Το κοινό χρέος είναι το καταλληλότερο μέσο για τη χρηματοδότηση μακροπρόθεσμων έργων και είναι ουσιαστικό για τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής αγοράς χρέους με ρευστότητα, η οποία αποτελεί προϋπόθεση για την ύπαρξη μιας κοινής κεφαλαιαγοράς. Ως εκ τούτου, το κοινό χρέος χρησιμεύει για τη στήριξη τόσο των ιδιωτικών όσο και των δημόσιων επενδύσεων.

Το θέμα της χρηματοδότησης δεν είναι κεντρικό στην έκθεση, αλλά είναι σαφές ότι χωρίς αυτή την κινητοποίηση κοινών πόρων οι προτεινόμενες πολιτικές δεν έχουν πόδια. Αλλά είναι δύσκολο να σκεφτεί κανείς ότι σε αυτήν την κατάσταση πολιτικής αβεβαιότητας, με τη Γαλλία και τη Γερμανία σχεδόν εκτός εικόνας, και την Ιταλία στο περιθώριο της ευρωπαϊκής πολιτικής, αυτή η κραυγή συναγερμού θα οδηγήσει σε ασυνέχεια σε ένα τόσο αμφιλεγόμενο θέμα. Ο Ντράγκι το γνωρίζει αυτό και ως εκ τούτου επιμένει στη σημασία του να ξεκινάς από τη διάγνωση, από τον εντοπισμό των προβλημάτων. Εάν υπάρχει κοινό έδαφος σε αυτό, θα σκεφτούμε τότε τα εργαλεία. Έτσι, τις επόμενες εβδομάδες θα πρέπει πάνω απ’ όλα να δούμε πώς θα αντιδράσει το συμβούλιο, έκφραση των εθνικών δημοκρατιών, στο μήνυμα.

Εάν ληφθεί η κραυγή συναγερμού, θα εξακολουθεί να είναι ένα βήμα μπροστά, αλλά δεν νομίζω ότι πρέπει να περιμένουμε μια ισχυρή ασυνέχεια. Ένας τρόπος θα μπορούσε να είναι μέσω συμφωνιών μεταξύ των εθνών για συγκεκριμένες προτεραιότητες και συμβάσεις à la carte ενώ για τη χρηματοδότηση θα είναι ίσως δυνατό να γίνει διαπραγμάτευση για τη μετατόπιση της ημερομηνίας αποπληρωμής του δανείου Ngeu, κατευθύνοντάς το ίσως προς τις κοινές αμυντικές δαπάνες, το θέμα που οι κυβερνήσεις θεωρούν πιο επείγον σήμερα. Πραγματική λύση που δεν απαιτεί αντιμετώπιση συνθηκών, αλλά και γεμάτη παγίδες, όπως αναφέρεται στην έκθεση. Ως εκ τούτου, είναι θεμιτό να αναρωτηθούμε το εξής: εάν η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μια υπαρξιακή στιγμή που απαιτεί ισχυρή ασυνέχεια, αλλά αυτό το μήνυμα δεν λαμβάνεται ή σε κάθε περίπτωση η αναγκαία δράση παρεμποδίζεται από διεστραμμένα πολιτικά κίνητρα, πρέπει να περιμένουμε μια ισχυρή συρρίκνωση τόσο πολιτικές όσο και οικονομικές πτυχές της Ευρώπης και δραστική μείωση των φιλοδοξιών της Ένωσης όσον αφορά την ολοκλήρωση; Θα είναι οι εθνικές μας δημοκρατίες αρκετά ζωτικές και δημιουργικές για να σταματήσουν την παρακμή και να εκφράσουν ισχυρότερη και πιο μεταρρυθμιστική ευρωπαϊκή ηγεσία;