Απόψεις | Η Ευρώπη ως μάθημα πραγματικότητας

Οκ η παρακμή της αμερικανικής υπερδύναμης. Αλλά η Ευρώπη; Είναι κουρασμένη όπως πάντα. Χθες βρέθηκε συμφωνία για τους νέους επιτρόπους, συμπεριλαμβανομένου του Raffaele Fitto, αλλά αυτό δεν αλλάζει την πραγματικότητα: η τελευταία στιγμή που ήταν το κέντρο του κόσμου ήταν στις 9 Νοεμβρίου 1989. Εκείνο το βράδυ στο Βερολίνο, όταν έπεσε το Τείχος, το Σιδηρούν Παραπέτασμα που χώριζε τον κόσμο στα δύο για πάνω από σαράντα χρόνια άρχισε επίσης να γκρεμίζεται. Τέσσερις δεκαετίες κατά τις οποίες η Γηραιά Ήπειρος ήταν το ένοπλο σύνορο και ο παγωμένος χώρος της αντιπαράθεσης μεταξύ της Δύσης και της Σοβιετικής αυτοκρατορίας, η καρδιά του Ψυχρού Πολέμου. Όχι μόνο γεωγραφικό, αλλά και πεδίο πολιτικής σύγκρουσης, ιδεολογικής σύγκρισης, μοντέλου εναντίον μοντέλου, διπλωματικών ελιγμών, κατασκόπων. Η μεγάλη ιστορία πέρασε από εκεί: ο υπόλοιπος πλανήτης ήταν σημαντικός αλλά όχι έτσι. Ο έλεγχος μιας διχοτομημένης Ευρώπης καθόρισε τη δύναμη στον κόσμο.

Μετά από εκείνη την 9η Νοεμβρίου, το πολιτικό (και οικονομικό) κέντρο βάρους του πλανήτη άρχισε να μετατοπίζεται γρήγορα, αλλά οι Ευρωπαίοι δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να διαβάσουν την τεράστια αλλαγή. Συνέχισαν να πιστεύουν ότι ήταν ακόμα το κέντρο του κόσμου, μέχρι σήμερα. Το αποτέλεσμα είναι οι πολυάριθμες κρίσεις που επικρατούν στην ΕΕ. Ο καθρέφτης που σε κάνει να πιστεύεις ότι είσαι ο πιο όμορφος στο βασίλειο και ο καλύτερος, όπως στα παραμύθια, σε οδηγεί σε σοβαρά λάθη.
Η μεγαλύτερη ήταν ίσως η σκέψη ότι το ευρωπαϊκό μοντέλο ήταν προορισμένο να κατακτήσει τον κόσμο. Από την άλλη πλευρά, η ΕΕ επεκτείνεται, το σύστημα πρόνοιάς της είναι ελκυστικό: και όσοι φτάνουν στις πόλεις και την ύπαιθρό μας από την Αμερική ή την Κίνα θα ήθελαν να μείνουν. Γιατί να μην μας μιμηθεί ο υπόλοιπος κόσμος; Η πεποίθηση ήταν ότι η υπέρβαση του εθνικού κράτους σε εξέλιξη στην ΕΕ θα επηρέαζε άλλες χώρες, οι οποίες αργά ή γρήγορα θα ακολουθούσαν τον ίδιο δρόμο. Στην πραγματικότητα, ο εθνικισμός αναπτυσσόταν σε πολλές ηπείρους και έπαιρνε επικίνδυνες μορφές: πολύ συγκεντρωμένος στα δάχτυλα των παπουτσιών του, συχνά αναγκασμένος να επιλύσει εσωτερικές κρίσεις, η Ευρώπη δεν τον έβλεπε ή τον υποτίμησε. Η νέα υπερ-αυταρχική πορεία του Σι Τζινπίνγκ στην Κίνα, η εισβολή στην Ουκρανία που ξεκίνησε από τον Βλαντιμίρ Πούτιν ήδη το 2014, αναζωογόνησε τους αυταρχικούς, η δημοκρατία σε υποχώρηση από τα πρώτα χρόνια του αιώνα, ο Ντόναλντ Τραμπ στην Ουάσιγκτον, η ανάπτυξη του εθνικισμού στην ΕΕ. Σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές προσδοκίες, το εθνικό κράτος και ο αυταρχισμός κέρδιζαν έδαφος. Το αποτέλεσμα είναι σήμερα: αποπροσανατολισμός μπροστά σε έναν επικίνδυνο κόσμο, η απροετοιμασία των ευρωπαϊκών κοινωνιών να αντιμετωπίσουν τους αυξανόμενους κινδύνους που ενέχει η διεθνής αταξία.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες επίσης αυταπατήθηκαν ότι οι μεγάλες συγκρούσεις ήταν παρελθόν, αλλά πολύ λιγότερο από την Ευρώπη: το καθεστώς της μοναδικής υπερδύναμης τις ανάγκασε να σκεφτεί ρεαλιστικά με όρους ισχύος. Ήδη το 2003, ο Αμερικανός Υπουργός Άμυνας στην κυβέρνηση Τζορτζ Μπους, Ντόναλντ Ράμσφελντ, μίλησε για «παλιά Ευρώπη», δυτική, σε αντίθεση με μια «νέα Ευρώπη», την ανατολική που είχε πιο ξεκάθαρο όραμα για τις απειλές που θα μπορούσαν να έχουν έρθει από έξω. Και πολλοί Ευρωπαίοι πολιτικοί χλεύασαν έναν Αμερικανό πολιτικό αναλυτή, τον Robert Kagan, όταν έγραψε ότι «οι Αμερικανοί είναι από τον Άρη, οι Ευρωπαίοι είναι από την Αφροδίτη». Καλό: Η Αφροδίτη, ωστόσο, πρέπει να υπερασπιστεί και η Ευρώπη δεν είναι έτοιμη να το κάνει. Χθες, η Ουκρανία μπόρεσε επιτέλους να χρησιμοποιήσει βρετανικά όπλα για να χτυπήσει στη Ρωσία, θα δούμε αν το Παρίσι και το Βερολίνο θα ευθυγραμμιστούν επίσης με το Λονδίνο.
Αν στον τομέα της Ασφάλειας και της Άμυνας η ψευδαίσθηση του αναδυόμενου μοντέλου είχε ως αποτέλεσμα τη σημερινή επικίνδυνη ανετοιμότητα, στην οικονομία η ζημιά δεν ήταν μικρότερη. Εάν είστε το κέντρο του κόσμου, είναι φυσιολογικό να υπαγορεύετε τους κανόνες, να ορίζετε τι είναι σωστό να κάνετε και πώς. Η ΕΕ έχει γίνει έτσι, εστιάζοντας στην ελκυστική αγορά της, η ρυθμιστική οντότητα με παγκόσμιες φιλοδοξίες. Όπως έχει θυμηθεί συχνά τον τελευταίο καιρό, ωστόσο, δεν έχει δημιουργήσει ένα περιβάλλον που ευνοεί την οικονομική ανάπτυξη και την καινοτομία, αλλά έχει γράψει τόμους κανόνων ακριβώς εκεί που επιβλήθηκε η καινοτομία (συμπεριλαμβανομένης της καινοτομίας), από τον τεράστιο ψηφιακό κόσμο έως την τεχνητή νοημοσύνη. τις πρακτικές περιορισμού της κλιματικής αλλαγής. Με δύο καταστροφικά εφέ μπούμερανγκ. Από τη μία πλευρά, η ΕΕ αγωνίζεται ως προς την ικανότητά της να καινοτομεί, δηλαδή να φέρει νέες ανακαλύψεις και πρακτικές στην αγορά, αυτές που τροφοδοτούν την ανάπτυξη σήμερα. Από την άλλη πλευρά, η παγκόσμια ρυθμιστική φιλοδοξία, που εφαρμόζεται σε οποιονδήποτε συναλλάσσεται με την ΕΕ, έχει προκαλέσει δυσπιστία και αντίθεση από τους εμπορικούς εταίρους: όχι μόνο των Ηνωμένων Πολιτειών, των οποίων οι μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες έχουν τιμωρηθεί από τις Βρυξέλλες, αλλά και των αναδυόμενων χωρών που έχουν επιβάλει κανόνες που είναι δύσκολο να σεβαστούν, με τις επακόλουθες κατηγορίες για ρυθμιστικό ιμπεριαλισμό (και προστατευτισμό).

Η Ευρώπη έχει όλους τους καλύτερους λόγους για να υπερασπιστεί το μοντέλο της δημοκρατίας και της ελευθερίας και να το προτείνει σε όσους το θέλουν στον υπόλοιπο κόσμο. Ωστόσο, το αμάρτημα της ύβρεως την τύφλωσε στις πραγματικότητες της ιστορίας και της οικονομίας. Ίσως υπάρχει ακόμα χρόνος για να είμαστε πιο ταπεινοί. Να μην εστιάζουμε μόνο στον εαυτό μας. Να κοιτάξουμε και να ερμηνεύσουμε τον κόσμο εκτός συνόρων, από όπου πηγάζουν οι απειλές αλλά και οι ευκαιρίες. Δεν είμαστε πια το κέντρο του κόσμου, από εκείνο το βράδυ στο Βερολίνο, πριν από 35 χρόνια. Ίσως είναι λυπηρό, ποιος ξέρει. αλλά είναι απαραίτητο να το παραδεχτούμε για να αποφύγουμε άλλα σοβαρά λάθη.