Απόψεις | Ο μεγαλύτερος μας φόβος

«Αδύνατη ειρήνη, απίθανος πόλεμος». Με αυτόν τον τύπο, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ένας από τους πιο οξυδερκείς παρατηρητές της εποχής, ο Γάλλος Raymond Aron, συνόψισε την κατάσταση των σχέσεων μεταξύ του ΝΑΤΟ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Ο πόλεμος μεταξύ των δύο μπλοκ θα ήταν ένας πυρηνικός πόλεμος και αυτό τον έκανε απίθανο. Ταυτόχρονα, ούτε καν η ειρήνη και, επομένως, οι μη συγκρουσιακές σχέσεις ήταν δυνατές μεταξύ της φιλελεύθερης Δύσης και της κομμουνιστικής Ανατολής.

Και σήμερα; Μπορεί αυτή η φόρμουλα να επαναπροταθεί σε έναν τόσο ριζικά αλλαγμένο κόσμο; Η Μέση Ανατολή στις φλόγες προσελκύει την προσοχή όλων αυτή τη στιγμή, αλλά είναι λόγω του πολέμου στην Ουκρανία που πολλοί συνεχίζουν να φοβούνται τα χειρότερα. Ο φόβος του πυρηνικού πολέμου εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη, τροφοδοτούμενος από τη λεκτική ακράτεια του Πούτιν και των αυλικών του, με τις συνεχείς απειλές τους να εξαπολύσουν τον Αρμαγεδδώνα. Αυτός ο φόβος συμβάλλει στο να είναι χλιαρό η υποστήριξη πολλών Ευρωπαίων για το Κίεβο. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που, αν και δεν είναι καθόλου στο πλευρό του Πούτιν, φοβούνται ότι αν δεν πάρει αυτό που θέλει θα μεταμορφώσει την Ευρώπη σε νεκροταφείο ραδιενεργών. Όσο δύσκολο κι αν είναι να θεραπεύσουμε τον φόβο καταφεύγοντας σε λογικά επιχειρήματα, δεν μπορούμε να αποφύγουμε την προσπάθεια.

Η πιθανότητα πυρηνικού πολέμου υπήρχε από τότε που εφευρέθηκε η ατομική βόμβα. Και πάντα έτσι θα είναι.
Ωστόσο, πρέπει να ξεχωρίσουμε. Το ότι, σε κάποιο μέρος του κόσμου, τα πυρηνικά όπλα θα χρησιμοποιηθούν αργά ή γρήγορα σε μια περιφερειακή σύγκρουση, μεταξύ τοπικών δυνάμεων, δυστυχώς δεν είναι μια εντελώς απομακρυσμένη πιθανότητα. Αυτό εξηγεί τις επανειλημμένες προσπάθειες της λεγόμενης «διεθνούς κοινότητας» (δηλαδή των μεγάλων δυνάμεων) να αποτρέψει την ανεξέλεγκτη διάδοση των πυρηνικών όπλων. Ακόμα κι αν, τουλάχιστον, μπορεί να σημειωθεί ότι δύο θανάσιμοι εχθροί, όπως η Ινδία και το Πακιστάν, ήταν και οι δύο πυρηνικές δυνάμεις για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά αυτό, μέχρι τώρα, δεν έχει προκαλέσει την τραγωδία. Η πιθανότητα να ξεσπάσει ένας πυρηνικός πόλεμος μεταξύ μεγάλων δυνάμεων είναι, ωστόσο, μια απομακρυσμένη πιθανότητα. Ακόμα κι αν μια από αυτές τις μεγάλες δυνάμεις βρίσκεται στα χέρια μιας χούφτας τυχοδιώκτες με επικεφαλής έναν αυταρχικό (όπως η Ρωσία του Πούτιν). Ο λόγος έχει να κάνει με το ένστικτο επιβίωσης που είναι χαρακτηριστικό κάθε διοικητικής ομάδας. Εάν αποφασίσετε να πατήσετε το κουμπί του πυρηνικού, ξέρετε ότι οι εχθροί σας θα κάνουν το ίδιο πράγμα εναντίον σας. Και σε κάθε περίπτωση δεν μπορείτε να αποκλείσετε ότι αυτό συμβαίνει. Ακόμα κι αν δεν σε νοιάζει τι θα γίνει με τη χώρα σου και τους κατοίκους της, σίγουρα νοιάζεσαι για τον εαυτό σου, για το τι θα σου συμβεί. Ακόμα κι αν επιβιώσετε φυσικά, όχι μόνο η χώρα σας, αλλά και η θέση της εξουσίας σας, και η δύναμή σας, θα καταστραφούν. Ή, τουλάχιστον, μειώθηκε σημαντικά.

Συχνά, στην ιστορία, οι κυρίαρχες τάξεις αυτοκαταστρέφονται, αλλά ποτέ με συνειδητό και εσκεμμένο τρόπο.
Φυσικά, είναι προτιμότερο (και πιο καθησυχαστικό) η πυρηνική ενέργεια να διοικείται από ένα σταθερό πολιτικό καθεστώς, με στέρεους θεσμούς, καλά εδραιωμένους στην κοινωνία της. Όσο πιο σταθερό είναι ένα καθεστώς, όσο πιο ισχυρή αισθάνεται η άρχουσα τάξη του, τόσο λιγότερο θα μπει στον πειρασμό (ή έτσι υποτίθεται ότι) να δράσει απερίσκεπτα, να κάνει απερίσκεπτες και ριψοκίνδυνες επιλογές. Η κινεζική απολυταρχία, για παράδειγμα, είναι διαφορετική από τη ρωσική. Οι Κινέζοι, όπως και ο Πούτιν, αμφισβητούν επίσης τη δυτική τάξη και θα ήθελαν να την ανατρέψουν. Αλλά έχουν την οικονομική δυνατότητα να παίξουν το μεγάλο παιχνίδι, θα προτιμούσαν, αν μπορούμε (αν το επιτρέψουμε), να μαγειρέψουν σε σιγανή φωτιά.

Ο Πούτιν φέρνει συνεχώς πυρηνικά όπλα για έναν απλό λόγο. Μαζί με την εδαφική έκταση της Ρωσίας, μαζί με την ικανότητα να κινητοποιεί μεγάλο αριθμό ανδρών σε έναν συμβατικό πόλεμο, το πυρηνικό οπλοστάσιο είναι αυτό που την κάνει μεγάλη δύναμη. Πράγμα που δεν είναι καθόλου από οικονομική άποψη. Είναι πάνω απ’ όλα χάρη στην κατοχή πυρηνικών όπλων που η Ρωσία, διεκδικώντας το καθεστώς μιας μεγάλης δύναμης, ισχυρίζεται ότι ανοικοδομεί την αυτοκρατορία που χάθηκε με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Αλλά το γεγονός ότι ο Πούτιν συνεχίζει να κουνάει την «άδειά» του ως επικεφαλής μιας πυρηνικής δύναμης κάτω από τη μύτη μας δεν καθιστά λιγότερο μακρινή την πιθανότητα να περάσει από τα λόγια στις πράξεις. Γιατί, σίγουρα, τόσο αυτός όσο και η ομάδα του ενδιαφέρονται να επιβιώσουν.
Ωστόσο, είναι αλήθεια ότι πόλεμοι μπορούν να ξεσπάσουν ακόμα κι αν κανείς δεν τους θέλει. Απλώς, επειδή τίθενται σε κίνηση ημιαυτόματες διαδικασίες που καταλήγουμε να χάνουμε τον έλεγχο. Αυτή είναι η περίπτωση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Γι’ αυτό ακριβώς πρέπει να ελπίζουμε ότι ο Πούτιν θα σταματήσει στην Ουκρανία. Αν κέρδιζε δεν θα σταματούσε. Μετά από μια νίκη, έστω και μερική, επί του Κιέβου, θα επιτεθεί σε κάποια άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Γιατί αυτό απαιτεί τη νεο-αυτοκρατορική ιδεολογία από την οποία αντλεί νομιμότητα ο ίδιος και η ομάδα γύρω του. Και τότε δεν μπορούσε τελικά να ξεσπάσει ο γενικός πόλεμος που ήθελαν κανένας -δεν ήθελαν σίγουρα οι Δυτικοί.

Ο Πούτιν μας έχει δώσει άφθονα στοιχεία για το πώς η αδυναμία, το αίσθημα ανασφάλειας, της κυβερνώσας ομάδας μιας μεγάλης δύναμης μπορεί να προκαλέσει επιθετικότητα και τυχοδιωκτισμό. Κάποιος που νιώθει αδύναμος στο σπίτι μπορεί να είναι πολύ πιο επικίνδυνος από κάποιον που νιώθει δυνατός. Ωστόσο, το «Ας πεθάνει ο Σαμψών με όλους τους Φιλισταίους» παραμένει, και σε αυτή την περίπτωση, μια απίθανη επιλογή.
Έχουμε εισέλθει και θα παραμείνουμε σε έναν πολυπολικό κόσμο, στον οποίο κυριαρχεί ο ανταγωνισμός μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Είναι όλες πυρηνικές δυνάμεις. Ο αγώνας για οικονομική, πολιτική και στρατιωτική υπεροχή είναι και θα είναι πολύ έντονος σε όλες τις περιοχές του κόσμου για πολύ καιρό. Με συνεχείς εντάσεις. Και, δυστυχώς, μπορούμε να στοιχηματίσουμε ότι θα υπάρξουν επίσης πολλοί τοπικοί πόλεμοι στο μέλλον με άμεση ή έμμεση εμπλοκή των μεγάλων δυνάμεων. Πάντα θα υπάρχουν εκείνοι που θα σκέφτονται «κι αν αυτή τη φορά καταλήξει πολύ άσχημα;». Κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί τίποτα. Ωστόσο, ίσως η φόρμουλα του Aron (αδύνατη ειρήνη, απίθανος πόλεμος) θα διατηρήσει επίσης την αληθοφάνειά της στο μέλλον. Τουλάχιστον, αν μιλάμε για πυρηνικά όπλα.