BBCΟ Ντμίτρι Λούκσα έφτιαξε μύες σπάζοντας βράχους σε ένα στρατόπεδο φυλακών της Λευκορωσίας και εργάστηκε μαζί με άνδρες που καταδικάστηκαν για φόνο και λαθρεμπόριο ναρκωτικών.
Ο δημοσιογράφος φυλακίστηκε το 2022 και καταδικάστηκε σε τέσσερα χρόνια για τις αναφορές του σχετικά με τις μαζικές διαδηλώσεις της αντιπολίτευσης το 2020 και τη μετέπειτα συνενοχή της χώρας του στην ευρεία εισβολή στην Ουκρανία.
Αλλά μόλις αφέθηκε ελεύθερος πρόωρα, ένας από τους δεκάδες πολιτικούς κρατούμενους που αφέθηκαν ελεύθεροι αυτό το καλοκαίρι σε μια σειρά αιφνιδιαστικών αμνηστιών.
Δίνεται ελπίδα στους συγγενείς άλλων ότι μπορεί να ακολουθήσουν περαιτέρω κυκλοφορίες.
«Μια μέρα με κάλεσαν και ένας άντρας από το γραφείο του εισαγγελέα απλώς ρώτησε: «Θέλεις να πάμε σπίτι;», θυμάται ο Ντμίτρι, τώρα στην Πολωνία με τη σύζυγό του, Πωλίνα.
Είχε καταδικαστεί ως «συνεργός» του και το ζευγάρι αφέθηκε ελεύθερο την ίδια στιγμή.
Η οργάνωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων Viasna υπολογίζει ότι 78 πολιτικοί κρατούμενοι έχουν λάβει αμνηστία μέχρι στιγμής τις τελευταίες εβδομάδες. Πολλοί έχουν σοβαρές ιατρικές παθήσεις, αλλά όχι όλες. Τα κριτήρια για την πρόωρη απελευθέρωση είναι άγνωστα.
Όπως όλοι, ο Ντμίτρι έπρεπε πρώτα να ζητήσει επίσημη χάρη από τον ηγέτη της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο.
Getty ImagesΠριν από τέσσερα χρόνια, ο αυταρχικός ηγέτης σχεδόν αναγκάστηκε να αποχωρήσει από την εξουσία από τεράστιες διαδηλώσεις στους δρόμους, οι οποίες τελικά καταπνίγηκαν με αστυνομική βία και μαζικές συλλήψεις – και με ρωσική πολιτική υποστήριξη.
Με άλλες εκλογές που θα διεξαχθούν τον επόμενο χρόνο, ίσως μόλις τον Φεβρουάριο, είναι πιθανό ο Λουκασένκο να ελπίζει σε μια ενίσχυση της εικόνας: τα κανάλια κρατικής προπαγάνδας παρουσιάζουν τις αμνηστίες ως «ανθρώπινη» χειρονομία ενός «σοφού» ηγέτη.
Ο Ντμίτρι Λούκσα δεν είναι σίγουρος για το πραγματικό κίνητρο ή γιατί επιλέχθηκε: «Ίσως αυτοί που ξεκίνησαν τη διαδικασία, τις συλλήψεις, να συνειδητοποιήσουν ότι το παράκαναν. Δεν ξέρω.”
Αλλά λέει ότι το «20-30%» όλων των κρατουμένων στις φυλακές όπου κρατούνταν ήταν εκεί για πολιτικούς λόγους.
Χαρακτηρίζονται από μια κίτρινη ετικέτα ραμμένη στο στήθος τους, ώστε να είναι εύκολο να εντοπιστούν.
«Είναι μια τέτοια στιγμή χαράς να είσαι σπίτι. Της ευφορίας. Να αγκαλιάσουμε τις οικογένειές μας και να αναπνεύσουμε ξανά ελεύθερα», λέει ο Ντμίτρι.
«Το κύριο πράγμα είναι ότι αυτή η διαδικασία συμβαίνει. Και για να μη σταματήσει».
«Σκοτώνοντάς τη σιγά σιγά»
Οι απροσδόκητες απελευθερώσεις έδωσαν ελπίδα σε οικογένειες άλλων κρατουμένων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων των κρατουμένων υψηλού προφίλ όπως η Μαρία Κολέσνικοβα.
«Πιστεύω ότι αυτή είναι μια στιγμή που ο Λουκασένκο άρχισε να στέλνει μηνύματα στον δυτικό κόσμο ότι θα είναι έτοιμος, στο μέλλον, να διαπραγματευτεί για τις απελευθερώσεις», υποστηρίζει η αδερφή της Μαρίας, Τατσιάνα Κόμιτς.
Για αυτήν η ανάγκη είναι επιτακτική.
RAMIL NASIBULIN/BELTA/AFPΟι συνθήκες στις οποίες κρατείται η Μαρία «την σκοτώνουν σιγά σιγά», προειδοποιεί η αδερφή της. «Νομίζω ότι κάθε μέσο (πιθανό) πρέπει να χρησιμοποιηθεί για να τη βοηθήσουμε. Για να τη σώσει. Γιατί η κατάστασή της είναι κρίσιμη».
Μια κλασική φλαουτίστρια, η Maria Kolesnikova βοήθησε να ηγηθεί των ειρηνικών διαδηλώσεων στους δρόμους το 2020, και έγινε εξαιρετικά δημοφιλής για τη φαινομενικά απεριόριστη ενέργεια και αισιοδοξία της. Αργότερα καταδικάστηκε σε 11 χρόνια για «συνωμοσία για την κατάληψη της εξουσίας».
Στη φυλακή έκανε επείγουσα χειρουργική επέμβαση για διάτρητο έλκος και από τότε αναφέρεται ότι έχασε τουλάχιστον 20 κιλά (τρεις πέτρες) και τώρα λέγεται ότι ζυγίζει μόνο 45 κιλά. Της αρνούνται επιπλέον δέματα ή μετρητά για την ειδική δίαιτα που χρειάζεται.
«Η Μαρία λιμοκτονεί στην αποικία. Πιστεύω ότι έχει ήδη περάσει μια κρίσιμη απώλεια βάρους που θέτει σε κίνδυνο τη ζωή της», ανησυχεί η αδερφή της.
Η Τατσιάνα λαμβάνει μόνο αποσπάσματα πληροφοριών μέσω άλλων κρατουμένων όταν αποφυλακίζονται, επειδή από τον Μάρτιο του 2023 η Μαρία κρατείται σε κελιά τιμωρίας.
Κρατείται σε απομόνωση, χωρίς κλήσεις, επιστολές ή επισκέψεις. Για μήνες κάθε φορά, μπορεί να της αρνούνται ακόμη και μια μισή ώρα καθημερινή βόλτα γύρω από μια μικροσκοπική, σκεπαστή αυλή φυλακής.
«Είδαμε ότι η διεθνής κοινότητα δεν αντέδρασε έγκαιρα στην περίπτωση του Αλεξέι Ναβάλνι», λέει η Τατσιάνα, ενθυμούμενη τον Ρώσο ακτιβιστή της αντιπολίτευσης που πέθανε ξαφνικά στη φυλακή, καθώς οι συνομιλίες για μια πιθανή συμφωνία για την απελευθέρωσή του ήταν σε εξέλιξη.
«Άργησαν πολύ και δεν ήταν πολύ αποφασιστικοί».
Στο τέλος, πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη ανταλλαγή κρατουμένων με τη Ρωσία – συμπεριλαμβανομένων ορισμένων γνωστών Ρώσων αντιφρονούντων – και αυτό έδωσε στην Τατσιάνα κάποιες ελπίδες.
«Είδαμε ότι όλα είναι πιθανά. Είδαμε ότι μπορείτε να διαπραγματευτείτε κατά τη διάρκεια ενός πολέμου ή ενός Ψυχρού Πολέμου. Μπορείτε να διαπραγματευτείτε με άτομα που ονομάζετε τρομοκράτες ή δικτάτορες».
Υπάρχουν άλλοι που αισθάνονται μια στιγμή ευκαιρίας με την ηγεσία της Λευκορωσίας: σηματοδοτεί ότι επιδιώκει να συνεργαστεί ξανά με τον έξω κόσμο.
«Νομίζω ότι το καθεστώς Λουκασένκο ενδιαφέρεται να αποφύγει να γίνει μέρος της Ρωσίας. Γι’ αυτό θέλουν κάποια επικοινωνία με τη Δύση. Γι’ αυτό απελευθερώνουν κρατούμενους», υποστηρίζει ο Ryhor Astapenia, αναλυτής του Chatham House στη Λευκορωσία με έδρα τη Βαρσοβία.
Η ώθηση για περισσότερες και πιο σημαντικές απελευθερώσεις κρατουμένων μπορεί να είναι μια οδός που πρέπει να επιδιώξουμε, σε κάθε προσπάθεια «αποσύνδεσης» του Μινσκ από τη Μόσχα.
Αλλά αυτή ακριβώς η προσέγγιση παραμένει αμφιλεγόμενη, δεδομένου του κρίσιμου υποστηρικτικού ρόλου του Alexander Lukashenko για τη Ρωσία στον πόλεμο κατά της Ουκρανίας.
Είναι επίσης δύσκολο να βλέπεις τις πρώιμες κυκλοφορίες ως πραγματική απόψυξη, καθώς η καταστολή συνεχίζεται.
Getty ImagesΟ ίδιος ο Ryhor Astapenia καταδικάστηκε πρόσφατα ερήμην σε 10 χρόνια κάθειρξη, μαζί με άλλους ακαδημαϊκούς και αναλυτές, για υποτιθέμενη συνωμοσία κατά της κυβέρνησης.
Μετά τη φυλάκιση πολιτικών ακτιβιστών και δημοσιογράφων στη Λευκορωσία, οι εισαγγελείς είχαν στρέψει την προσοχή τους σε όσους επικρίνουν τη χώρα στο εξωτερικό.
«Το κάνουν γιατί μπορούν», σηκώνει τους ώμους. «Δεν βλέπουν κανένα λόγο να σταματήσουν».
Ήταν δύο χρόνια μετά τις μαζικές διαδηλώσεις του 2020 που η αστυνομία εμφανίστηκε για τον Ντμίτρι Λούκσα. Μέχρι τότε, είχε φανταστεί ότι ήταν ασφαλής.
«Αυτά τα δύο χρόνια ήταν η ανατροπή μου», ξέρει τώρα, έχοντας περάσει 28 δύσκολους μήνες στη φυλακή.
Όταν αφέθηκε ελεύθερος, απροσδόκητα, νόμιζε ότι θα έμενε στη Λευκορωσία. Αλλά αυτό ήταν αδύνατο.
«Θα πηδούσα όποτε άνοιγε ο ανελκυστήρας. Ή όταν ανέβηκε ένα μίνι λεωφορείο με φιμέ τζάμια. Και υπήρχαν τόσοι πολλοί ένοπλοι αστυνομικοί στο δρόμο», εξηγεί ο Ντμίτρι, από την ασφάλεια της Βαρσοβίας όπου ζουν τώρα δεκάδες χιλιάδες άλλοι Λευκορώσοι, για τους ίδιους λόγους.
«Καταλαβαίνετε ότι δεν έχετε κάνει τίποτα λάθος, δεν πρέπει να έρθουν για εσάς. Αλλά αυτό δεν μπορείς να το πεις στην καρδιά σου. Είναι η βάναυση Λευκορωσία του σήμερα και η καρδιά σας φοβάται».
Γι’ αυτό ο Ντμίτρι ελπίζει ότι οι αμνηστίες θα συνεχιστούν, ό,τι κι αν οδηγεί τη διαδικασία: η Viasna εξακολουθεί να απαριθμεί 1.349 πολιτικούς κρατούμενους στη Λευκορωσία.
«Ελπίζω πραγματικά ότι οι αριθμοί που κυκλοφόρησαν θα αυξηθούν, ώστε να βγουν και αυτοί με μεγάλες ποινές. Αυτοί οι άνθρωποι ζουν με την ελπίδα ότι κάποιος θα έρθει και θα τους πει: είναι η σειρά σας. Ελπίζω πραγματικά να το κάνουν.”
