Απόψεις | Φυλακές: ο επείγων χαρακτήρας των νέων δομών

Η εναλλακτική είναι απλή: πιστεύουμε ότι το Σύνταγμα πρέπει να τηρείται και να εφαρμόζεται ακόμη και στις τελικές του συνέπειες ή αντ’ αυτού πιστεύουμε ότι είναι απλώς μια συλλογή και έκθεση εξαιρετικών προθέσεων και καλών προθέσεων που χρειάζονται επίσης χρόνο; Η απάντηση είναι –ή θα έπρεπε να είναι– απολύτως προφανής και, αν ναι, κάθε φορά που συναντάμε το «ποινικό πρόβλημα», η σκέψη μας θα πρέπει να στρέφεται αμέσως στο Σύνταγμα που αφιερώνει πολύ σημαντικές διατάξεις σε αυτό το πρόβλημα και το οποίο δεν μπορεί να αγνοηθεί ανεξάρτητα από το προφίλ του προβλήματος που αντιμετωπίζεται.

Τώρα, είναι πολύ σαφές ότι μια επίσκεψη στις ιταλικές φυλακές προκαλεί αμέσως το θέμα της τιμωρίας και εγείρει ερωτήματα που βρίσκουν –ή θα έπρεπε να βρουν– σαφείς απαντήσεις στο Σύνταγμα. Μαθαίνουμε λοιπόν από το Σύνταγμα καταρχάς ότι οι τιμωρίες δεν μπορούν να συνίστανται σε θεραπείες αντίθετες με την αίσθηση του ανθρωπισμού. Ακόμα κι αν ο κρατούμενος έχει παραβιάσει το νόμο, συνεχίζει να είναι άντρας και η αξιοπρέπεια που πρέπει πάντα να αναγνωρίζεται σε έναν άνθρωπο δεν μπορεί να του αφαιρεθεί μόνο και μόνο επειδή είναι άντρας.

Δεν είναι καθόλου απαραίτητο να παρατηρήσουμε ότι οι θεραπείες αντίθετες με την αίσθηση του ανθρωπισμού δεν είναι προφανώς μόνο εκείνες οι θεραπείες που συνίστανται στην επιβολή σωματικών κυρώσεων και οι οποίες είναι αντίθετες με την αίσθηση του ανθρωπισμού όλες εκείνες οι θεραπείες που συνεπάγονται την άρνηση της ανθρώπινης ποιότητας της οποίας φορέας είναι κάθε υποκείμενο, όποιο κι αν είναι το έγκλημα που έχει διαπράξει.

Αν έχουμε υπόψη μας αυτή την προφανή αρχή Ασφαλώς δεν μπορούμε να πούμε ότι το ισχύον σύστημα κυρώσεων, που βασίζεται στην κράτηση ως τυπική κύρωση, σέβεται τις συνταγματικές διατάξεις. Ανεξάρτητα από τη σημασία πολλών άλλων κρίσιμων ζητημάτων, θα ήταν αρκετό να σκεφτούμε τον συχνά αναφερόμενο υπερπληθυσμό των φυλακών για να καταλήξουμε δυστυχώς στο συμπέρασμα ότι απέχουμε πολύ από θεραπείες που σέβονται την αίσθηση του ανθρωπισμού: κελιά που περιέχουν πολλούς κρατούμενους που αναγκάζονται να ζουν δίπλα δίπλα? σειρά από κουκέτες? μειωμένες εγκαταστάσεις υγιεινής και ανίκανοι να εγγυηθούν ένα ελάχιστο απόρρητο είναι πολύ διαδεδομένες καταστάσεις και που αναμφίβολα καθιστούν απάνθρωπη την εξάλειψη της ποινής.

Το πρόβλημα δεν λύνεται με χάρη, μειώσεις ποινών και οτιδήποτε άλλο. Τέτοιες λύσεις μπορεί να έχουν μια εξαιρετική «δικαιολόγηση», αλλά προφανώς δεν λύνουν το πρόβλημα που θα επαναλαμβανόταν αμέσως.

Το πρόβλημα πρέπει να αντιμετωπιστεί ριζικά με τη σκέψη για τη δημιουργία αποτελεσματικών φυλακών. Πονάει η καρδιά μου στην ιδέα να πρέπει να ξοδέψω χρήματα για την κατασκευή φυλακών αντί για σχολεία ή νοσοκομεία, αλλά το πρόβλημα υπάρχει και πρέπει να αντιμετωπιστεί με κριτήρια προτεραιότητας.

Το Σύνταγμα υπενθυμίζει επίσης ότι η τιμωρία πρέπει να αποσκοπεί στην επανεκπαίδευση του καταδικασθέντος.
Προφανώς τα κρίσιμα ζητήματα που περιγράφονται παραπάνω καθιστούν δύσκολη την επίτευξη αυτού του σκοπού και επομένως και από αυτή την άποψη το πρόβλημα των ποινικών κυρώσεων και της εκτέλεσής τους ανακύπτει ξανά με εξαιρετικά επείγουσα ανάγκη.

Ωστόσο, από αυτή τη δεύτερη σκοπιά, τα θεσμικά όργανα που τείνουν προς την επανόρθωση και τη συμφιλίωση πρέπει να ενθαρρύνονται και να εφαρμόζονται όλο και περισσότερο: συμφωνίες ένστασης, συμφωνίες, αποδοχή σε δοκιμαστική περίοδο, είναι εργαλεία που θα μπορούσαν να ικανοποιήσουν την ανάγκη διευκόλυνσης της δύσκολης ένταξης του καταδικασμένου στην κοινωνία μετά την εξάλειψη της ποινής. Όπως το βλέπουν όλοι, πρόκειται για τον καθορισμό προτεραιοτήτων και το θάρρος να κάνουμε επιλογές που συμμορφώνονται με τις ενδείξεις που προέρχονται από το Σύνταγμά μας.